مقالات
اسیدوز شکمبه + نشانه‌ها و عوارض آن بر سلامت دام
اسیدوز شکمبه یک اختلال متابولیکی مهم در نشخوارکنندگان است که به‌دلیل تجمع بیش از حد اسیدهای آلی در شکمبه ایجاد می‌شود. این وضعیت به‌طور خاص در دام‌هایی رخ می‌دهد که با جیره‌های پرنشاسته یا کنسانتره‌های غیراستاندارد تغذیه می‌شوند و منجر به کاهش شدید pH شکمبه می‌شود.
اسیدوز، در صورت درمان نشدن، می‌تواند باعث اختلال عملکرد گوارشی، کاهش ضریب تبدیل خوراک، آسیب به بافت‌های داخلی، کاهش تولید شیر، افت رشد، آبسه کبد، ورم سم، و حتی مرگ دام شود. متخصصین خوراک طلایی قصد دارند امروز به بررسی دقیق این بیماری و تاثیر تغذیه بر پیشگیری از این بیماری بپردازیم.
اسیدوز شکمبه چیست؟
اسیدوز شکمبه یکی از رایج‌ترین اختلالات گوارشی در نشخوارکنندگان، به‌ویژه در گاو و گوسفند پرواری است. این بیماری نتیجه‌ی عدم تعادل در جیره غذایی و افزایش بیش از حد تخمیر کربوهیدرات‌ها در شکمبه است که منجر به کاهش شدید pH شکمبه و اختلال در فعالیت میکروبی طبیعی آن می‌شود.
اسیدوز شکمبه چگونه ایجاد می‌شود؟
هنگامی که دام، مخصوصاً در دوره‌ی پرواربندی، جیره‌ای با مقدار زیاد نشاسته یا قند سریع‌التخمیر (مانند ذرت، جو، نان خشک یا کنسانتره‌های غیراستاندارد) مصرف می‌کند، باکتری‌های شکمبه به‌سرعت این مواد را تخمیر کرده و اسید لاکتیک تولید می‌کنند.
این اتفاق باعث کاهش pH شکمبه زیر 5.8 و در ادامه مرگ باکتری‌های مفید، کاهش نشخوار، بی‌اشتهایی و در موارد شدید، اسیدوز حاد و مرگ دام می‌شود.
وبلاگ‌های مرتبط خوراک طلایی: بهترین کنسانتره پرواری
علائم اسیدوز شکمبه
تشخیص به‌موقع اسیدوز شکمبه، نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض شدید آن دارد. از مهم‌ترین نشانه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
علائم اولیه
- کاهش یا توقف کامل نشخوار
- بی‌حالی، بی‌اشتهایی
- نفخ خفیف یا متوسط
- مدفوع شل، کف‌آلود و بودار
- تجمع بزاق یا کاهش بلع
- صدای غیرطبیعی شکمبه (کاهش حرکات شکمبه‌ای)
علائم پیشرفته
- افت شدید تولید شیر یا وزن‌گیری
- اسهال شدید و گاهی خونی
- لنگش (نشانه التهاب بافت سم)
- افزایش دمای بدن
- حرکات غیرطبیعی، زمین‌گیر شدن
- مرگ ناگهانی در اسیدوز حاد
دلایل اسیدوز شکمبه
علت اصلی بروز اسیدوز شکمبه، تغذیه نادرست دام با خوراک‌های زودتخمیر یا فاقد فیبر مؤثر است. عوامل اصلی عبارتند از:
مصرف زیاد خوراک پرنشاسته
مانند آرد جو، ذرت، نان خشک، ملاس یا کنسانتره‌های متراکم بدون کنترل.
حذف ناگهانی علوفه از جیره
علوفه نقش حیاتی در تحریک نشخوار، تولید بزاق و تثبیت pH شکمبه دارد.
تغییر ناگهانی جیره غذایی
افزایش سریع کنسانتره یا تغییر برند خوراک بدون فاز گذار، شکمبه را دچار شوک می‌کند.
کمبود بافرهای طبیعی در خوراک
مانند بی‌کربنات‌ها یا پروبیوتیک‌هایی که pH شکمبه را پایدار نگه می‌دارند.
اختلال در زمان‌بندی و دفعات تغذیه
خوراک دادن نامنظم یا حجم بالا در یک وعده، احتمال تخمیر زیاد را بالا می‌برد.
عوارض بلندمدت اسیدوز شکمبه
اسیدوز شکمبه تنها یک بیماری گذرا نیست. اثرات مزمن آن می‌تواند منجر به:
- کاهش ضریب تبدیل خوراک
- آسیب به دیواره شکمبه و افزایش احتمال نفوذ سموم به خون
- بیماری‌های ثانویه مانند آبسه کبد، ورم سم، کم‌خونی و…
- کاهش درصد لاشه در دام پرواری
- افت تولید در دام‌های شیری و افزایش نرخ حذف دام
روش تشخیص اسیدوز شکمبه
برای تشخیص دقیق اسیدوز، دامپزشک ممکن است از روش‌های زیر استفاده کند:
- بررسی pH شکمبه با استفاده از نمونه‌برداری مستقیم
- مشاهده تغییرات در مدفوع دام
- ارزیابی رفتار خوراک‌خوری و نشخوار
- بررسی لاشه در موارد مرگ ناگهانی
نقش خوراک استاندارد در پیشگیری از اسیدوز شکمبه
بسیاری از موارد اسیدوز ناشی از استفاده از خوراک‌های دستی، ترکیبات غیرعلمی، یا کنسانتره‌های نامعتبر است. استفاده از کنسانتره استاندارد و تخصصی می‌تواند خطر اسیدوز را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد.
درمان اسیدوز شکمبه
همانطور که در مقاله مرتبط با نفخ در گاو و گوسفند ذکر کردیم، قطعا درمان هربیماری در دام تحت نظر دامپزشک و متخصص بهترین انتخاب است. درمان اسیدوز باید بر اساس شدت علائم و شرایط دام انجام شود. برخی از راهکارهای درمانی عبارتند از:
درمان اولیه
- قطع فوری خوراک کنسانتره و جایگزینی با علوفه خشک با کیفیت (یونجه خشک، کلش گندم)
- مصرف ضداسیدهای خوراکی (مانند بی‌کربنات سدیم با تجویز دامپزشک)
- خوراندن مایعات با الکترولیت‌ها جهت جلوگیری از دهیدراتاسیون
- پیاده‌روی دادن دام برای تحریک حرکات شکمبه
- استفاده از داروهای ضدگاز و ضدتخمیر در موارد نفخ
درمان پیشرفته تحت نظر دامپزشک
- استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های خاص در صورت عفونت ثانویه
- تجویز مخمرها و پروبیوتیک‌های شکمبه‌ای
- در موارد شدید، شست‌وشوی شکمبه یا سوراخ کردن دیواره شکمبه
پیشگیری تخصصی از اسیدوز شکمبه
برای دامدار حرفه‌ای، پیشگیری از اسیدوز، به‌مراتب کم‌هزینه‌تر از درمان آن است. اصول پیشگیری شامل موارد زیر است:
رعایت تعادل جیره غذایی
- استفاده از خوراکی که نسبت متعادل انرژی، فیبر و پروتئین داشته باشد
- جلوگیری از مصرف زیاد خوراک زودتخمیر (ذرت، جو، کنجاله ناپخته)
استفاده از علوفه مؤثر قبل از مصرف کنسانتره
اول علوفه، بعد کنسانتره، تا شکمبه آماده تخمیر شود.
تغذیه تدریجی و کنترل‌شده
جیره کنسانتره باید طی 7 تا 10 روز به‌آرامی افزایش یابد.
استفاده از بافرها و پروبیوتیک‌ها
مواد افزودنی خاصی مانند مخمر زنده و بافرهای طبیعی، به‌صورت اثبات‌شده باعث تثبیت pH شکمبه می‌شوند.
خوراک طلایی، راهکاری مطمئن برای جلوگیری از اسیدوز شکمبه
در سال‌های اخیر، سهم بالایی از موارد اسیدوز، به دلیل جیره‌های غیراستاندارد یا کنسانتره‌های بی‌کیفیت بوده است. برند خوراک طلایی با تمرکز ویژه بر سلامت گوارش دام، کنسانتره‌هایی تولید کرده که:
- دارای فرمولاسیون علمی و متعادل هستند
- از فیبر مؤثر، بافر طبیعی و مخمر زنده بهره می‌برند
- فاقد مواد زودتخمیر خطرناک در نسبت‌های بالا هستند
- برای تمام دوره‌های پرورش دام (از رشد تا پایان پروار) طراحی شده‌اند
- با بازخورد مثبت از صدها دامدار در سراسر کشور همراه هستند
اگر سلامت شکمبه و پیشگیری از بیماری‌هایی مثل اسیدوز برای شما مهم است، انتخاب خوراک طلایی یک تصمیم حرفه‌ای و اقتصادی خواهد بود.
